Co zmieniło się w regułach dotyczących planowania strategicznego w miastach? Jak obecnie Związek Miast Polskich podchodzi o tego rodzaju planowania i co proponuje, by miasta mogły swój rozwój oprzeć o endogenne zasoby? Jakie narzędzia stosować przy opracowywaniu diagnoz ? Jak te narzędzia przydają się w planowaniu przyszłości miast? – o tych wszystkich kwestiach mówiono podczas dziewiętnastego już seminarium poświęconego potencjałom wewnętrznym małych i średnich miast.

- Dzisiejsze seminarium stanowi podsumowanie kolejnego etapu rozwoju narzędzi, które Związek Miast Polskich tworzy do dyspozycji miast, przy podejmowaniu strategicznych decyzji dotyczących planowania ich rozwoju, na podstawie konkretnych danych – powiedział podczas spotkania Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP.

Związek wyposaża miasta w dane

Potrzebę wyposażania miast w konkretne dane Związek zauważył w 1998 roku, kiedy wspólnie z Unią Metropolii Polskich postanowił stworzyć System Analiz Samorządowych. SAS powstawał przy wsparciu bardzo wówczas aktywnej Amerykańskiej Agencji ds. Rozwoju Międzynarodowego USAID. Późniejsze projekty pozwalały Związkowi rozwijać i modernizować system, a w kolejnym etapie przejść do nowej wersji narzędzi wspierających planowanie strategiczne w miastach. Były to projekty finansowane z Funduszy Norweskich, realizowane z ministerstwem (które obecnie nosi nazwę Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej). 

Dane, którymi dzięki tym działaniom dysponuje Związek, są najszersze w Polsce. Nikt inny nie dysponuje takim zakresem danych, jaki Związkowi udało się zgromadzić w ostatnich latach.

Co zmieniły nowe regulacje w planowaniu rozwoju

Dodatkowym dopingiem dla Związku do tego działania są nowe regulacje dotyczące planowania rozwoju miast, które weszły w życie pod koniec listopada 2020 roku. Te nowe regulacje zmieniają podejście do planowania rozwoju. W efekcie nowelizacji przepisów nastąpiło m.in. wyjęcie diagnozy ze strategii. Dziś diagnoza jest samodzielnym bytem, powinna być prowadzona w sposób systematyczny, ciągły i na podstawie rzetelnych danych obejmujących różne dziedziny.

Warto też przypomnieć, że w wyniku nowelizacji przepisów, strategia rozwoju jednostki samorządowej, a także strategia ponadlokalna zostały przeniesione do ustawy ustrojowej.

Strategia zawiera wnioski z diagnozy. Określa cele strategiczne, kierunki działań podejmowanych dla realizacji celów strategicznych, oczekiwane rezultaty tych działań, w tym w wymiarze przestrzennym, model struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy, rekomendacje dla polityki przestrzennej gminy, obszary strategicznej interwencji oraz system realizacji i ramy finansowe.

Nowe podejście do prowadzenia polityki rozwoju zakłada możliwość podejmowania współpracy w obszarach funkcjonalnych. – Oznacza to niezamykanie się w granicach administracyjnych gmin, które dziś są już i tak w większości wypadków liniami na mapie. Całe procesy rozwojowe odbywają się w obszarach funkcjonalnych – zwrócił uwagę A. Porawski.

Kroczący, powtarzalny systemem zarządzania rozwojem

O optymalnym modelu planowania strategicznego w świetle doświadczeń ZMP mówił podczas seminarium Janusz Szewczuk, ekspert ZMP.

- Powinniśmy zmienić podejście do planowania strategicznego – stwierdził.- Dotąd bardzo często było tak, że planowanie ograniczało się do procesu realizowanego raz na kilka lat i przy udziale w dużej mierze ekspertów zewnętrznych. To oni przychodzili do naszych miast ze swoją metodą, ze swoimi narzędziami, to oni w dużej mierze wykonywali prace, a my w miastach w tych działaniach im towarzyszyliśmy. Teraz zmiany regulacji prawnych, ale też i zmiany uwarunkowań sprawiają, że powinniśmy zintegrować proces planowania strategicznego z normalnym cyklem życia miasta. Cały zestaw różnych narzędzi przy udziale różnych specjalistów wewnątrz urzędu miasta powinien być podstawą budowania takiego mechanizmu, który stanie się kroczącym, powtarzalnym corocznie systemem zarządzania rozwojem.

Rozwój zrównoważony oparty powinien być w coraz większym stopniu na zasobach własnych i współpracy z lokalnymi partnerami. Efektem tak prowadzonych działań powinna być wysoka jakość życia i dobrobyt lokalnej społeczności oraz dobrostan środowiska. – Przy takim postawieniu celów przed całym systemem planowania, mechanizm kroczący jest niezbędny, abyśmy proces planowania dobrze osadzili w systemie planowania strategicznego w naszym samorządzie – podkreślał Janusz Szewczuk.

Pokazał i omówił sekwencję corocznych, powtarzalnych działań, które należałoby podjąć, aby proces planowania rozwoju stał się kroczącym, cyklicznym działaniem osadzonym w codziennym funkcjonowaniu miasta.

Nowe spojrzenie na planowanie strategiczne

- My jako Związek traktujemy planowanie strategiczne jako proces ciągły, a nie tylko jako jednorazowe opracowanie strategii. To raczej pewien proces zarządzania miastem składający się z wielu etapów, które są powtarzalne. Takie planowanie oparte jest o diagnozę i ma przygotować dobre rozwiązania na przyszłość, pokazać w jakim kierunku idziemy i pozwolić wybrać te działania, które będą dla naszej jednostki najkorzystniejsze i na które powinniśmy szukać środków finansowych – mówił Ryszard Grobelny, doradca strategiczny ZMP. – Sam dokument strategii można przygotować różnymi metodami, ale sama filozofia postępowania strategicznego powinna być wśród nas głęboko zakorzeniona.

Prace nad wszystkimi tymi dokumentami wymagają oparcia się o twarde dane i ich analizę. Narzędzia wypracowane przez ZMP są tak skonstruowane, żeby miastom taką analizę ułatwiać, żeby dostarczać im dane z systemów, do których na co dzień nie mają dostępu.

Narzędzia planowania strategicznego

Podczas spotkania pracownicy Biura ZMP oraz doradcy miast omówili szczegółowo narzędzia przygotowane dla miast przez Związek, służące dobremu zarządzaniu strategicznemu. Są wśród nich narzędzia diagnostyczne, które pomogą odpowiedzieć, czy znamy nasze miasto wystarczająco dobrze, co jeszcze powinniśmy o naszym mieście dowiedzieć się, na co warto zwrócić uwagę albo ugruntować i potwierdzić tą wiedzę, a także odkryć sposób, jak tą wiedzą podzielić się z innymi, np. z mieszkańcami. Warto podkreślić, że wszystkie te narzędzia mają charakter bardzo partycypacyjny. Wszystkie te narzędzia zostały już zastosowane w miastach, w dość trudnej sytuacji pandemii.

Zaprezentowano także narzędzia planowania strategicznego wraz z przykładami ich zastosowania. 

Mówiono też o pracach nad narzędziami do monitorowania i ewaluacji planów, programów i strategii oraz takimi, które będą służyć do samooceny rozwoju instytucjonalnego wg rekomendacji OECD. – Wyzwaniem dla nas jest wsparcie miast na wszystkich etapach planowania strategicznego – stąd podjęcie przez Związek prac nad narzędziami do monitorowania i ewaluacji planów – mówiła Katarzyna Śpiewok, doradca miast. – Nie chodzi o to, by tworzyć kolejne dokumenty, ale o to, by zarządzanie rozwojem, diagnoza, planowanie, realizacja i ewaluacja stały się procesem permanentnym, w którym najważniejsze decyzje podejmowane są w oparciu o łatwo dostępne, kompleksowe dane, a kluczowe dokumenty są aktualne i odzwierciedlają reakcje na zachodzące zmiany, uwzględniają nowe szanse, ale i nowe wyzwania.

Zachęcamy do obejrzenia zapisu wideo seminarium (poniżej) oraz do zapoznania się z prezentacjami prelegentów (w załączeniu).

Przypomnijmy, że cykl seminariów jest realizowany w ramach Programu „Rozwój lokalny” wdrażanego przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej w ramach III edycji Funduszy norweskich i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. FRL to uruchomiona przez Związek Miast Polskich otwarta platforma samorządowo-rządowo-eksperckiej debaty oraz zintegrowany pakiet działań służących promocji podejścia oraz narzędzi zrównoważonego i endogennego rozwoju lokalnego.Zapraszamy do zapoznania się z ogólną koncepcją FRL, nagraniami oraz innymi materiałami z poprzednich spotkań na nowym serwisie internetowym FRL - https://forumrozwojulokalnego.pl/.

(epe)