16 i 17 listopada w Poznaniu spotkali się członkowie Komisji Edukacji ZMP, aby dyskutować o proponowanych przez samorządy zmianach w oświacie oraz Karcie Nauczyciela, a także oczekiwaniach środowiska samorządowego wobec Sejmu RP X kadencji i przyszłego rządu na pierwsze 100 dni.

- Mamy nadzieje, że wraz ze zmianą rządu i parlamentu, przyjdą także korzystne zmiany dla samorządów w dziedzinie oświaty – powiedział otwierając dyskusję w Poznaniu przewodniczący Komisji, Przemysław Krzyżanowski.

Uczestniczący w spotkaniu wiceprezydent Poznania, Mariusz Wiśniewski przypomniał, że według deklaracji przyszłego rządu, sfera edukacji ma zostać wysunięta na czołowe miejsce. – Liczę, że przyszły minister edukacji będzie przede wszystkim szanował partnerów w dyskusji, bo trudno zapomnieć, że wszystkie zmiany w oświacie w ostatnich ośmiu latach były wprowadzone bez dyskusji, bez słuchania kogokolwiek – powiedział zastępca prezydenta Poznania.

Więcej kompetencji, większy wpływ

Po kilkugodzinnej dyskusji, Komisja przyjęła stanowisko, w którym zaraz na początku zauważa, iż palącym problemem prawnym, wymagającym natychmiastowych i zdecydowanych prac legislacyjnych, szczególnie w kontekście nadchodzących zmian demograficznych, przed skutkami których staną niebawem samorządy, jest zmiana przepisów prawnych dotyczących przekazania kompetencji i realnego wpływu na kształtowanie sieci przedszkoli i szkół samorządom. Członkowie tego gremium zauważają, że dotychczas obowiązujący stan prawny krępuje działania samorządów w zakresie racjonalizacji i optymalizacji wydatków, de facto uzależniając ostateczne decyzje od woli organu sprawującego nadzór pedagogiczny, który w żaden sposób nie ponosi odpowiedzialności za finansowanie zadań oświatowych. Opinie wyrażane przez kuratorów mają charakter jedynie polityczny, nie są poprzedzone obiektywną i pogłębioną oceną odnoszącą się do uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych leżących u podstaw decyzji samorządów.

Problem uczniów spoza gminy

Kolejną sprawą, która zdaniem członków Komisji wymaga pilnego uregulowania, jest korzystanie z oferty edukacyjnej przez uczniów nie będących mieszkańcami danego samorządu. Komisja proponuje wprowadzenie regulacji umożliwiających rozliczanie takich uczniów na zasadzie, jaka obowiązuje przy rozliczaniu rzeczywistych kosztów ponoszonych na prowadzenie przedszkoli.

- Drastycznie wzrastające koszty finansowania zadań realizowanych przez szkoły, które w większości samorządów pokrywane są jedynie w ok.50% z subwencji przekazywanej z budżetu państwa, powodują niezadowolenie wynikające z konieczności asygnowania środków z dochodów własnych samorządów w odniesieniu do uczniów niebędących mieszkańcami danej gminy. Problem ten dotyczy zarówno szkół podstawowych, ponadpodstawowych, jak i innych instytucji działających w systemie oświaty (w tym szkolnictwa specjalnego i poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego) – czytamy w Stanowisku.

W opinii Komisji Edukacji, nadchodzące zmiany demograficzne (tj. zdecydowany spadek liczby dzieci urodzonych w poszczególnych rocznikach) wymuszać będą konieczność podejmowania trudnych decyzji. Dotyczyć to będzie chociażby organizacji oddziałów. Dziś przepisy wymagają, by w sytuacji np. 26 uczniów zapisanych do klasy I, dzielić taką grupę na dwa oddziały po 13 osób. Takie sztywne regulacje prawne pozbawiają samorządy możliwości kształtowania polityki oświatowej uwzględniającej oczekiwania społeczne oraz zapisy dokumentów strategicznych samorządów (np. strategie rozwoju). Uniemożliwiają ponadto racjonalne dysponowanie finansami samorządowymi.

Wynagrodzenia z budżetu państwa

Komisja Edukacji ZMP w pełni popiera zapowiadane podwyżki dla nauczycieli w wysokości 30%. Jednak jej członkowie zwracają uwagę na konieczność przemodelowania systemu finansowania wynagrodzenia nauczycieli przedszkoli, szkół i placówek oświatowych. Samorządowcy podkreślają konieczność uproszczenia systemu wynagradzania, a także proponują rozważenie innego jego finansowania.

- Proponujemy, aby centralnie ustalane były w formie aktu prawnego powszechnie obowiązującego minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego oraz minimalne stawki dodatków (np. dodatki motywacyjne, funkcyjne, itp.) z jednoczesnym stworzeniem możliwości podnoszenia stawek minimalnych wynagrodzenia zasadniczego i innych składników wynagrodzenia przez poszczególne samorządy. W takim systemie środki finansowe niezbędne na wypłatę wynagrodzeń określonych stawkami minimalnymi przez np. resort edukacji, winny być gwarantowane (wraz z pochodnymi) przez budżet państwa, przekazywany w formie subwencji jednostkom samorządu terytorialnego. Różnica między wynagrodzeniami minimalnymi, a tymi, ustalonymi przez jednostki samorządu terytorialnego winny pochodzić z dochodów własnych samorządów – piszą członkowie Komisji.

Uszczelnienie finansowania placówek niepublicznych

Przypominają także swój wcześniejszy wniosek, sformułowany i przyjęty podczas posiedzenia Komisji 26 października 2022 roku we Wrocławiu, dotyczący zmian prawnych mających na celu zwiększenie nadzoru nad przedszkolami, szkołami i placówkami niepublicznymi.

- Ponawiamy wniosek dotyczący zmian w przepisach prawa, uszczelniający sposób finansowania szkolnictwa niepublicznego między innymi przez np. regulacje odnoszące się do konieczności ewidencjonowania przez podmioty niepubliczne udziału dzieci i młodzieży w zajęciach organizowanych przez nie, wprowadzenie przepisów dotyczących wymagań kwalifikacyjnych w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w oświacie niepublicznej, analogicznie do przepisów obowiązujących w przedszkolach, szkołach i placówkach publicznych, wprowadzenie konieczności zapewnienia odpowiednich warunków lokalowych i organizacyjnych, w tym także w zakresie organizowania i przeprowadzania egzaminów organizowanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną, funkcjonowania opieki świetlicowej i dożywiania, doskonalenia nauczycieli itd. w odniesieniu między innymi do tzw. „szkół w chmurze” oraz szkół dla dorosłych, na etapie opiniowania przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny i wydawania decyzji o wpisie do ewidencji. Sugerujemy kolejny raz rozważenie możliwości zmian w przepisach powodujących przejęcie rejestracji, nadzoru i finansowania szkolnictwa niepublicznego przez urzędy wojewódzkie lub centralne – czytamy w Stanowisku.

„Nie” dla chaosu, „tak” dla odchudzenia podstawy

Komisja zwraca ponadto uwagę na problemy związane z pojęciami „zamieszkujący” i „zameldowany” w odniesieniu do konieczności ewidencjonowania realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki w kontekście prowadzonych naborów do klas pierwszych szkół podstawowych. Planowanie organizacji szkół na kolejny rok z wykorzystaniem danych wykazywanych przez organy meldunkowe gminy, często nie pokrywa się z rzeczywistymi potrzebami w zakresie rekrutacji. To wywołuje chaos finansowy i organizacyjny.

Samorządowcy podnoszą sprawę konieczności wprowadzenia uregulowań dotyczących zatrudniania asystentów wielokulturowych w szkołach, a także proponują przywrócenie możliwości przedłużania zajmowania stanowisk dyrektorskich (powrót do wcześniejszych regulacji w tym zakresie). Ponadto Komisja w pełni popiera zapowiadane zmiany w zakresie „odchudzenia” treści nauczania umieszczonych w podstawie programowej. 

Pełna treść Stanowiska przyjętego przez Komisję Edukacji znajduje się w załączeniu. (epe)