- Spotykamy się dokładnie w dniu, w którym 35 lat temu odbyły się wybory samorządowe. To dobry moment, by podyskutować o najbardziej udanej z polskich reform, która jednak wymaga konstytutywnej refleksji i szybkiej adaptacji do nowych warunków - powiedział senator Zygmunt Frankiewicz, były wieloletni prezydent Gliwic i były prezes Związku Miast Polskich, otwierając seminaryjne posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Publicznej. Odbyło się ono w Senacie RP 27 maja w Dzień Samorządu Terytorialnego, ustanowiony w rocznicę pierwszych w pełni wolnych wyborów do rad gmin, które odbyły się 27 maja 1990 roku.
Senator podkreślił, że samorząd miał przez długi czas sprzyjające warunki do rozwoju i dobrze wykorzystał daną mu szansę. Jego siłą był dobry rozwój gospodarczy. Sam samorząd ma solidne fundamenty, które zostały "przetestowane" choćby podczas pandemii COVID 19 czy po wybuchu pełnoskalowej wojny na Ukrainie. Jednak cały czas musi się dostosowywać do zmieniającej się rzeczywistości, a żyjemy w ciekawych czasach i musimy być przygotowani na różne scenariusze - podkreślił senator Frankiewicz.
Kluczowe wyzwanie to demografia
Uczestnicy dyskutowali m.in. wyzwaniach związanych z demografią, finansami, oświatą, podziałem administracyjnym kraju czy problemach z samodzielnością niektórych małych jednostek samorządu, a także o koniecznych zmianach deregulacyjnych. Debatę zdominowały jednak kwestie związane z dramatyczną sytuacją demograficzną w Polsce. O tym, że dzietność w Polsce jest najniższa w Europie, a społeczeństwo coraz bardziej się starzeje i na razie nie widać szans na poprawę, mówiła większość prelegentów. A taka sytuacja rodzi wyzwania we wszystkich obszarach funkcjonowania samorządu.
Przywrócić samodzielność i samorządność
Przedstawiciele Związku Miast Polskich oraz innych organizacji samorządowych przedstawili oczekiwania środowiska samorządowego w kwestiach ustrojowych. Ponieważ według nich od lat następuje powolna erozja samorządu terytorialnego, rozumianego jako samodzielne radzenie sobie z wyzwaniami, należy przywrócić pierwotne znaczenie samorządowi. A w tym rozumieniu samorząd terytorialny to wspólnota mieszkańców, która organizuje się po to, by samodzielnie zaspokoić swoje podstawowe potrzeby.
Dlatego też należy przede wszystkim:
- przywrócić klauzule generalne;
- przeprowadzić deregulacje w zadaniach własnych (takich jak: oświata, polityka społeczna i energetyka lokalna);
- zmodyfikować finanse (korekty wymaga podejście do tzw. potrzeb JST);
- przywrócić autonomię społeczności lokalnej, by sama decydowała, jak długo burmistrz sprawuje władzę
Jak powiedziała prof. Irena Lipowicz, po epoce inwestowania samorządów w infrastrukturę, nadchodzi czas inwestowania w kapitał społeczny: opiekę społeczną, edukację czy współpracę między JST. Dodatkowym wyzwaniem jest przywrócenie założeń, które przyświecały reformie samorządowej, a więc ochrony samodzielności samorządu terytorialnego. Dziś kontrola sądowa nad JST jest „tłamszeniem" samorządu i odbieraniem ostatnich elementów samodzielności. Potrzeba do tego swego rodzaju egzekucji praw. Po 35 latach od reformy czas na zmiany, zwłaszcza że w związku z nowymi wyzwaniami związanymi np. z obroną cywilną i ochroną ludności samorząd mógłby realizować nowe zadania.
Senator Wadim Tyszkiewicz zapowiedział ofensywę legislacyjną, która ruszy w najbliższym czasie, gdyż projekty ustaw są już gotowe.
Zamieszczamy prezentacje przedstawione przez prelegentów podczas seminarium.
Dłuższa relacja w majowym numerze „Samorządu Miejskiego".
hh
