Stanowisko Zarządu Związku Miast Polskich

w sprawie stanu epidemii CoViD-19

Nadzwyczajne posiedzenie Zarządu Związku w sprawie stanu zagrożenia epidemicznego odbyło się 17 marca 2020 r. w trybie telekonferencji, z udziałem 29 członków i 12 innych osób.

Zarząd Związku rozpatrzył problemy zgłoszone przez poszczególne miasta i na tej podstawie przed­kłada Rządowi pakiet działań antykryzysowych, których przeprowadzenie usprawni pracę urzędów i miejskich jednostek organizacyjnych oraz funkcjonowanie społeczności lokalnych.

Pragniemy podkreślić, że samorządy gminne w Polsce realizują ponad połowę zadań i obowiąz­ków publicznych, w tym bezpośrednie świadczenia na rzecz obywateli, które muszą być wykony­wane w sposób ciągły, gdyż zaspokajają ich egzystencjalne potrzeby.

Do niniejszego stanowiska załączamy otrzymane z miast szczegółowe opinie i uwagi, na podsta­wie których sformułowaliśmy poniższe postulaty i propozycje.

1. Zadaniem samorządów gminnych, które ma charakter państwowy, jest zapewnienie organizacji wy­borów i referendów. W obecnych warunkach, które kształtują zarówno regulacje usta­wy z dnia 2 marca 2020 r. i rozporządzeń wykonawczych, jak również zachowania i postawy po­szcze­gól­nych osób, które - odpowiadając na apele m.in. rządu - unikają ryzyka zarażenia koro­no­wiru­sem, przygoto­wanie i przeprowadzenie jakichkolwiek głosowań powszechnych w try­bie okreś­l­onym przez Kodeks wyborczy albo przepisy o referendach jest niemożliwe. Zwraca­my u­wagę na obowiązki, które wynikają z przepisów prawa i muszą być realizowane zgodnie z usta­lo­nym kalendarzem, to znaczy na wiele tygodni przed wyznaczoną datą wyborów lub referendum.
2. Niektóre przepisy zawarte w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. (Dz.U. 2020 r., poz. 374), wyma­gają zmian i uzupełnień, związanych z koniecznością pilnej realizacji zadań wynikających ze stanu zagrożenia epidemicznego. Wnosimy o dokonanie następujących zmian w ustawie:
   a) uzupełnienie ustawy o finansach publicznych o przepis przejściowy, umożliwiający or­ga­nowi wy­konawczemu JST dokonywanie niezbędnych zmian w budżecie JST, w brzmie­­­niu: „W przypadku stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, zarząd jednostki sa­mo­rządu terytorialnego może dokonywać zmian w uchwale budżetowej, zastrzeżonych do kompetencji organu stanowiącego jednostki, uwzględniając wysokość oraz rodzaj ko­niecz­nego wsparcia dla zadań wynikających ze stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii i bieżącego wykonania dochodów i wydatków budżetu tej jednostki.”;
   b) uzupełnienie ustawy o finansach publicznych o przepis przejściowy, umożliwiający szyb­kie korzystanie z rezerwy celowej, w brzmieniu: „W przypadku stanu zagrożenia epi­demicz­nego lub stanu epidemii, w celu realizacji zadań związanych z zapobieganiem, przeciw­dzia­łaniem i zwalczaniem CoViD-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzyso­wych, przepisu art. 259 ust. 2 i 3 nie stosuje się.”
3. Zgodnie z zapowiedziami, a także licznymi postulatami, ustawa z dnia 2 marca 2020 r. wyma­ga uzupełnień, które umożliwią usankcjonowanie działań proponowanych w celu ułatwienia obywatelom przetrwania okresu zagrożenia epidemicznego. Najważniejsze z nich dotyczą:
   a) terminów załatwiania setek tysięcy spraw urzędowych, wynikających z kodeksu postę­powania administracyjnego i ordynacji podatkowej;
   b) innych terminów wynikających z obowiązującego prawa w tym zwłaszcza obligujących samorządy do sporządzania sprawozdań, prowadzania konsultacji itp. Dotyczy to m.in.:
   - zmiany terminów określonych w § 34 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego (wydłużenie o co najmniej 90 dni);
   - zmiany terminów składania i zatwierdzania sprawozdań z wykonania budżetu JST, określonych w ustawie o finansach pub­licznych (art. 265, 266, 267 i 270) o co naj­mniej 60 dni po ustaniu obowiązywania przepisów dotyczących stanu epidemii;
   - zawieszenia przepisów dotyczących budżetów obywatelskich w roku 2020.
4. Znacznemu pogorszeniu ulega kondycja finansowa samorządów, zakłócona od początku roku z powodu ubiegłorocznych zmian ustawowych w podatku PIT, która w tej chwili jest dodatkowo zagrożona ze względu na spodziewane opóźnienia w płatnościach podatków i opłat lokalnych oraz dalsze zmniejszenie wpływów z PIT i CIT. W zakresie finansów JST postulujemy:
   a) wprowadzenie części rekompensującej subwencji ogólnej, pokrywającej ubytki w docho­dach własnych JST, spowodowanych następstwami epidemii;
   zawieszenie na dwa lata wpłat JST do budżetu państwa, o których mowa w art. 29 ust 1, art. 30 ust. 1 i art. 70a ust 1 ufp (w ramach systemu wyrównawczego);
   b) zawieszenie na 2 lata działania przepisów art. 242 i 243 ustawy o finansach publicznych.
5. Domagamy się, by krajowy pakiet wsparcia nie ingerował w podatki i opłaty lokalne, gdyż są one w zakresie kompetencji organów JST. Organy te pragną same podejmować działania zapewnia­jące osłonę obywateli, zarówno w zakresie ulg, odroczeń i ewentualnych zwolnień, jak i w kwestii odstąpienia od naliczania i poboru odsetek za nieterminowe płatności, spowodowane sta­nem zagrożenia epidemicznego. Przepisy ogólne powinny zapewnić samorządom podsta­wy prawne do takich działań (np. niepobierania odsetek). W wąskim zakresie są one możliwe na podstawie prawa obowiązującego, jednak musi on być poszerzony.
6. Problemem stało się zawieszenie działalności organów stanowiących JST w sytuacji zakazu zebrań i zgromadzeń, a również z powodu powszechnie występujących obaw o zdrowie. Wy­maga to pilnego wprowadzenia przepisów umożliwiających wójtom, burmistrzom i pre­zyden­tom wykonywa­nie obowiązków rad, które nie są przez nie realizowane, a także podej­mowanie decyzji, do których zwykle potrzebna jest uchwała lub zgoda organu stanowiącego. Proponuje­my uzupełnienie ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o przepis w brzmieniu:
   - „W przypadku braku możliwości zwołania organu stanowiącego jednostki samo­rządu terytorialnego wszystkie sprawy należące do właściwości organu stanowią­cego przejmuje organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego.”
7. Spowolnienie gospodarcze obejmuje także gospodarkę komunalną, która jest ważną częścią gospodarki kraju. Wprowadzany pakiet osłonowy musi dotyczyć również przedsiębiorstw ko­munal­nych i pra­cujących dla gmin, ponieważ podmioty te zapewniają co­dzienną, bieżącą realizację podstawowych potrzeb ludności (woda, ścieki, ciepło, transport publiczny itp.).
8. Nakładanie dodatkowych obowiązków na jednostki samorządu terytorialnego musi odbywać się w sposób zgodny z prawem oraz – w sytuacjach nadzwyczajnych – zdrowym rozsądkiem. Jeśli przedstawiciele strony rządowej (np. wojewodowie) oczekują od władz lokalnych współ­działania (np. przy organizacji miejsc odbywania kwarantanny), nie mogą żądać od JST wyko­nania zadań, które nie mieszczą się w zakresie ich kompetencji ani możliwości (np. kierowa­nia osób do pracy przy zwalczaniu epidemii w miejscach kwarantanny).
9. Strategiczne znaczenie dla ograniczania skutków wirusa SARS-CoV-2 ma sprawność działania pod­­miotów leczniczych, w tym samorządowych. W związku z tym zwracamy uwagę na pilną po­trzebę zabezpieczenia szpitalom zdecydowanie większej liczby środków ochrony indywidual­nej jedno­razowego użycia dla personelu medycznego oraz wyposażenie ich w większą liczbę respi­ra­torów i aparatury diagnostycznej, pozwalającej na wykonywanie testów na obecność wirusa powodują­cego CoViD-19. Niezbędne jest wprowadzenie zmian w zasadach kontrakto­wa­nia świad­czeń medycz­nych, uwzględniających fakt, iż wiele podmiotów leczniczych i osób wyko­nu­jących jedno­osobowo zawody medyczne, nie z własnej winy nie będzie w stanie realizować umów z NFZ, ponosząc na bieżąco koszty podtrzymywania gotowości do wykonywania świadczeń medycznych.
10. Załączone uwagi i postulaty miast wskazują na liczne inne problemy prawne i organiza­cyjne, związane z realizacją szczegółowych zadań publicznych, które w obecnych warunkach wyma­gają wprowadzenia rozwiązań nadzwyczajnych, zwłaszcza że często dotyczą ważnych spraw życio­wych naszych mieszkańców (uczniów, rodziców, osób niepełnosprawnych, samotnych itp.).

Rządowi przekazaliśmy uwagi z: Krakowa, Wrocławia, Częstochowy, Sosnowca, Inowrocławia, Wołomina, Lublina, Jeleniej Góry, Śremu i Kielc.