ROZWÓJ GOSPODARCZY MIAST

Kontekst:
Obywatele miast Europy mają prawo do rozwoju gospodarczego: gdzie władze lokalne w jasny i ściśle określony sposób podejmują odpowiedzialność za kreowanie, bezpośrednio lub pośrednio, wzrostu gospodarczego.
(Europejska Deklaracja Praw Miejskich, Strasbourg 1992)

Zagadnienia gospodarcze z punktu widzenia prowadzenia jakiejkolwiek polityki rozwoju miast, są absolutnie fundamentalne. To właśnie istnienie solidnej bazy ekonomicznej decyduje w dużej mierze o tempie i kierunkach rozwoju miasta. Stan lokalnej gospodarki silnie oddziałuje nie tylko na inne sfery miejskiego życia, ale i na obszar podmiejski, a w przypadku największych ośrodków metropolitalnych może decydować o rozwoju całego regionu.

W warunkach globalizacji miasta są tymi miejscami, które zapewniają połączenie z siecią globalnych przepływów. Zagrożeniem dla rozwoju miast może jednak okazać się nie tylko upadek bazy ekonomicznej, ale również rozwój zbyt intensywny, niezrównoważony, który w dłuższej perspektywie może wygenerować bariery trudne do usunięcia. Stąd konieczność powiązania polityki proinwestycyjnej miast z działaniami w zakresie kształtowania przestrzeni czy dbałości o stan środowiska.

W debacie o rozwoju gospodarczym miast, kształtując strategie ich rozwoju oraz programy wsparcia miast przez władze centralne i regionalne, trzeba podejmować próby odpowiedzi m.in. na pytania o to:
- Jak samorządy miast mogą aktywnie wspierać rozwój gospodarczy? Jakie działania, a także narzędzia prawne i ekonomiczne, są w tym względzie najbardziej efektywne?
- Jakie są główne bariery, na które napotyka polityka prorozwojowa miast?
- Czy specjalizacja gospodarcza wzmacnia konkurencyjność, czy może stanowi zagrożenie?
- Jak sensownie wspierać miasta tracące swoje dotychczasowe funkcje?

Uczestnicy:
Prowadzenie: Janusz Szewczuk (Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Gmin)
Radosław Górecki, Departament Strategii Rozwoju w Ministerstwie Rozwoju
Piotr Sękowski, Manager Inwestycyjny, Departament Inwestycji Samorządowych, Polski Fundusz Rozwoju
dr Wojciech Jarczewski, Instytut Rozwoju Miast
prof. Grzegorz Węcławowicz, Polska Akademia Nauk
Tomasz Budziak, Wiceprezes Zarządu Stowarzyszenia Inicjatywa Firm Rodzinnych
dr Jacek Sierak (Uczelnia Łazarskiego, Warszawa)
Wadim Tyszkiewicz, Prezydent Nowej Soli
Tomasz Andrukiewicz, Prezydent Ełku
Grzegorz Nowosielski, Burmistrz Wyszkowa
Adam Lewandowski, Burmistrz Śremu

Elementy diagnozy:
• Zatrzymanie dotychczasowych i przyciąganie nowych mieszkańców oraz stabilna sytuacja finansowa miast jest uzależniona od potencjału lokalnej gospodarki i konkurencyjności lokalnych firm. W ostatnich latach potencjały rozwojowe miast uległy dalszemu zróżnicowaniu. Duże ośrodki rozwijają potencjał własny i nadal są atrakcyjne dla inwestorów zewnętrznych, ale średnie i małe miasta coraz silniej odczuwają negatywne skutki odpływu młodych mieszkańców. Warunkiem dalszego zrównoważonego rozwoju regionów w okresie depopulacji jest oparcie rozwoju gospodarczego o własne zasoby.

• W ramach realizacji SOR resort rozwoju przygotowuje szereg nowych instrumentów wspierających rozwój miast. Zmodyfikowane ZITy mają wspierać duże ośrodki i ich obszary funkcjonalne. Specjalny pakiet dla średnich miast i wsparcie małych miast, będących centrami obsługi terenów wiejskich, ma umożliwić zrównoważony rozwój regionów. Nowe regulacje prawne mają wzmocnić integrację planowania strategicznego i przestrzennego. Ważnym elementem podnoszącym efektywność zarządzania rozwojem będą specjalne programy (rewitalizacja) i sieci wymiany doświadczeń miast.

• Nowy program inwestycji samorządowych Polskiego Funduszu Rozwoju zebrał projekty rozwojowe średnich miast. Tylko kilka procent wniosków wprost odnosiło się do rozwoju lokalnej gospodarki.

• Badania IRM pokazują, że mimo trudności wiele mniejszych miast prowadzi bardzo ambitne programy rozwoju gospodarczego, nie zawsze wymagające dużych nakładów finansowych. Realizowane konsekwentnie programy wykorzystania zasobów lokalnych, partnerska współpraca firm i instytucji odpowiedzialnych za wspieranie rozwoju gospodarki, w wielu miejscach przynoszą bardzo dobre efekty.

• Bardzo ważnym warunkiem zrównoważonego rozwoju lokalnego jest prowadzenie przez miasta stabilnej polityki finansowej. Obecna struktura dochodów i wydatków oraz nowe zadania nieznajdujące pokrycia w dochodach nie sprzyjają wzmacnianiu potencjału rozwoju miast. Poziom nadwyżki w budżetach miast co prawda wzrasta, ale wynika to z ograniczenia w ostatnich latach inwestycji. Może on być niewystarczający do pozyskania możliwych środków zewnętrznych, gdy zostaną uruchomione nowe programy unijne. Przy ograniczonych środkach finansowych bardzo ważne jest efektywne ich wykorzystanie. Warunkiem jest oparcie strategii i programów operacyjnych na realistycznych wieloletnich prognozach finansowych, które podnoszą efektywność wykorzystania dostępnych środków i równocześnie stanowią źródło informacji o planach i możliwościach rozwoju miasta dla mieszkańców i inwestorów.

• Rozwój gospodarczy opiera się na pozyskaniu inwestorów zewnętrznych lub rozwoju endogenicznych zasobów własnych.
Pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych często wiązało się z ulgami podatkowymi, dotacjami i obniżaniem cen nieruchomości. Inwestorzy ci tworzą nowe miejsca pracy, generują podatki od nieruchomości i PIT, przyczyniają się do transferu technologii do lokalnych firm. Jednak dochody z działalności, efekty wzrostu wartości nieruchomości i kapitału nie zawsze są reinwestowane lokalnie.
W kolejnych latach w większym stopniu należy oprzeć rozwój gospodarczy o endogeniczny rozwój firm lokalnych. Trzeba zwrócić uwagę na rosnący potencjał firm lokalnych, w tym rodzinnych. Przyczyniają się one nie tylko do wzrostu zatrudnienia. Lokalny pozostaje dochód z działalności i wzrost wartości nieruchomości oraz kapitału. Lokalni przedsiębiorcy stanowią ważną część lokalnych elit, wspierają lokalne inicjatywy społeczne, a marki ich produktów wzmacniają rozpoznawalność miasta. Dobre firmy lokalne poprzez atrakcyjne miejsca pracy przyczyniają się też do zatrzymywania młodych mieszkańców.

• Przedstawiciele miast wskazali główne cechy dobrej polityki gospodarczej:
- stabilną i konsekwentną, wieloletnią politykę gospodarczą i finansową miast,
- prawidłową identyfikację roli i specyficznych atutów miasta w obszarze funkcjonalnym,
- aktywną gospodarkę nieruchomościami: przygotowanie (zakupy, scalenia, uzbrojenie, plany) terenów pod aktywność gospodarczą, czerpanie dochodów ze wzrostu wartości nieruchomości,
- innowacyjny rozwój usług publicznych dla całego obszaru funkcjonalnego miasta,
- współpracę z lokalnymi partnerami i sąsiednimi samorządami,
- kreowanie programów społecznych podnoszących aktywność ekonomiczną mieszkańców.


Wniosek:
Zachodzi konieczność zmiany modelu rozwoju z ekstensywnego, opartego na pozyskiwaniu inwestorów zewnętrznych i tworzeniu przez nich nowych miejsc pracy, na model rozwoju zasobów endogennych, oparty na kreowaniu lokalnych łańcuchów produktów i lokalnych łańcuchów wartości oraz współpracy instytucji publicznych i firm. Warunkiem powodzenia tej zmiany są:
- nowe instrumenty i dopasowywanie programów wsparcia rozwoju miast do ich wielkości i specyfiki;
- prawo: wzmocnienie integracji strategii, planowania przestrzennego, finansowego i sektorowego;
- skuteczne programy horyzontalne (rewitalizacja);
- potrzeba promowania dobrych praktyk, zwłaszcza poprzez wymianę doświadczeń;
- aktywna gospodarka nieruchomościami komunalnymi;
- innowacyjny rozwój usług publicznych, świadczonych w całych miejskich obszarach funkcjonalnych;
- stymulowanie aktywności społecznej i ekonomicznej mieszkańców, promowanie przedsiębiorczości;
- większe wykorzystanie w rozwoju lokalnej gospodarki potencjału firm lokalnych.

Relacja z pozostałych sesji tematycznych XV Kongresu Miast Polskich i I Kongresu Polityki Miejskiej w załączeniu.