W 85. rocznicę pierwszych uwięzień w niemieckim obozie przesiedleńczym Lager Glowna odbyła się uroczystość odsłonięcia Pomnika Wypędzonych Wielkopolan. Monument stoi na terenie parku im. Karola Marcinkowskiego.
- Dziękuję inicjatorom budowy tego pomnika, który jest nie tylko miejscem pamięci o tragicznym losie naszych przodków, ale też impulsem do refleksji i lepszego zrozumienia tego, co dzieje się teraz. Żałuję, że nie powstał on wcześniej, że tak niewiele osób, których ten dramat dotknął, doczekało jego odsłonięcia - powiedział prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak.
Pomnik w formie płaskorzeźby, według koncepcji pracowni Karola Badyny, przedstawia sylwetki ludzi w różnym wieku, stłoczonych na małym obszarze. Na tylnej ścianie pomnika został wytłoczony napis w 3 językach: polskim niemieckim i angielskim: „Wielkopolanom wypędzonym, ograbionym, uwięzionym, zamęczonym przez Niemców podczas okupacji Polski w latach 1939-45”.
W uroczystości wzięli udział naoczni świadkowie historii.
- Pomnik Wypędzonych Wielkopolan jest symbolem, który ma przypominać cierpienia i straszne przeżycia mieszkańców Wielkopolski. Ten pomnik przestrzega przed nienawiścią - wskazała Aleksandra Wendland, przedstawicielka Stowarzyszenia Wspólnota Polaków Wypędzonych i Poszkodowanych przez Niemców w latach 1939-1945.
- Powstanie pomnika zamyka pewien etap, jest znakiem, że ta sprawa już nie zniknie z pamięci i dyskursu publicznego - powiedział Jacek Kubiak, dziennikarz, dokumentalista, opozycjonista z czasów PRL, który od lat angażuje się w upamiętnienie wypędzonych Wielkopolan.
Akcja wypędzania
5 listopada 1939 r. pierwsi wyrzuceni ze swoich domów poznaniacy zostali osadzeni w obozie przejściowym Lager Glowna. W następnych miesiącach przez obóz ten Niemcy wysiedlili do Generalnego Gubernatorstwa prawie 33 tysiące osób. Był to element wielkiej zbrodniczej akcji mającej na celu germanizację całego regionu, w ramach której przesiedlono siłą kilkaset tysięcy Polaków.
Do podstawowych kryteriów, które były stosowane przy wyborze Polaków przeznaczonych do wysiedlenia, należały m.in.: przedwojenna aktywność polityczna, posiadany majątek czy opinia miejscowych Niemców.
W obozie Lager Glowna przetrzymywano wielu zasłużonych dla Poznania i Wielkopolski postaci, wśród nich byli m.in. Cyryl Ratajski, prezydent Poznania, prof. Michał Sobeski, współtwórca Uniwersytetu Poznańskiego, ks. Józef Prądzyński, organizator życia społeczno-gospodarczego i katolickiego w Wielkopolsce czy ppłk dr Leon Drożyński, lekarz i społecznik, przewodniczący Wydziału Lekarskiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Jak podaje Instytut Pamięci Narodowej, przez cały okres działalności obozu osadzonych w nim było ok. 33 tys. 500 osób, z których prawie 33 tys. wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa - wśród nich ponad 31 tys. Polaków, 1112 Żydów oraz ok. 450 Romów. Spośród wysiedlonych ok. 27 tys. osób było mieszkańcami Poznania. Ustalono także przypadki śmierci co najmniej 26 więźniów, w tym osób starszych i pięciorga dzieci.
Akcja wysiedleńcza ludności polskiej w Poznaniu rozpoczęła się o świcie 5 listopada 1939 r. i trwała do 1944 r. Z ziem wcielonych do III Rzeszy do Generalnego Gubernatorstwa deportowano - według różnych wyliczeń historyków - od ok. 400 tysięcy do nawet ponad miliona osób.
ZMP od wielu lat popularyzuje wiedzę o wypędzonych Polakach
Związek Miast Polskich realizował projekt - współfinansowany przez unijny Fundusz Europa dla Obywateli, a także we współpracy m.in. z miastem Poznań, samorządem Województwa Wielkopolskiego, MKiDN, IPN, fundacjami: Patriotyzm Jutra i Konrad Adenauer Stiftung - mający na celu popularyzację wiedzy o brutalnych deportacjach Polaków (nie tylko tych z Wielkopolski, ale z terenów II Rzeczpospolitej) w czasie II wojny światowej.
Strona internetowa, filmy, książka
W ramach projektu powstała strona internetowa https://www.wypedzeni1939.pl, upamiętniająca wypędzenia i udostępniająca tematycznie powiązane zasoby ze zbiorów publicznych i prywatnych. Została również wydana publikacja książkowa, przygotowana przez Jacka Kubiaka, Małgorzatę Schmidt i Janusza Zemera pt. „Wypędzeni 1939… Deportacje obywateli polskich z ziem wcielonych do III Rzeszy".
Powstała także seria filmów, w tym dokumentalny pt. „Jasnowłosa prowincja“ z 2010 roku w reżyserii Jacka Kubiaka i Klausa Salge. Film jest reportażową relacją o deportacjach obywateli polskich z ziem wcielonych do Rzeszy. Tłem dla historii trzech głównych bohaterów (Polaka, Żyda i Niemca) są losy setek tysięcy wysiedlanych Polaków oraz Żydów i setek tysięcy sprowadzanych na ich miejsce Niemców etnicznych z sowieckiej strefy wpływów w Europie wschodniej.
Powstało też 8 odcinków serialu telewizyjnego pt. „Wypędzeni '39" (również w reżyserii Jacka Kubiaka oraz Janusza Zemera), który pokazywał uporządkowaną chronologicznie historię deportacji Polaków, wojennej gehenny - aż powrotów w 1945 roku do często zdewastowanych domów. Jego kontynuacją był 6-odcinkowy serial pt. „Warthegau", który pokazywał tragiczną sytuację Polaków na terenach wcielonych do Rzeszy.
Wystawa „Wypędzeni 1939..."
We współpracy z red. Jackiem Kubiakiem Związek Miast Polskich przygotował w 2009 roku specjalną Wystawę „Wypędzeni 1939...”. Była ona pokazywana w wielu miastach Polski, a także w Niemczech.
Wystawa uzmysławia nie tylko przebieg i skalę niemieckich deportacji, ale i ich konteksty historyczne, takie jak pakt Ribbentrop - Mołotow, eksterminację elit polskich na ziemiach wcielonych, zagładę Żydów czy Generalny Plan Wschodni. Materiały fotograficzne, częściowo wcześniej zupełnie nieznane pochodziły z archiwów polskich i niemieckich.
- Te sprawy nie były dotąd dobrze znane. Wystawa, którą przygotowałem ze współpracownikami i Związkiem Miast Polskich objechała kilkadziesiąt miejsc w Polsce i w Niemczech. I pamiętam, że jak były pierwsze ekspozycje tej wystawy, to przychodziły do nas rodziny wypędzonych i dziękowały, że po raz pierwszy mówi się o tym w przestrzeni publicznej i że nazywamy sprawy po imieniu: a więc „wypędzeni”, a nie - „wysiedleni”. Wysiedlenie nie jest dobrym słowem na taki brutalny proceder - mówił red. Jacek Kubiak w rozmowie z okazji odsłonięcia pomnika w TVP Poznań.
Odsłonięty 5 listopada 2024 roku Pomnik Wypędzonych Wielkopolan jest swego rodzaju uwieńczeniem wieloletnich działań nad trwałym upamiętnieniem w przestrzeni publicznej wojennej gehenny Wielkopolan. Stoi obok ekspozycji dotyczącej wypędzeń. Ekspozycja obejmuje kilkadziesiąt fotografii i dokumentów na sześciu wielkoformatowych planszach. Jest syntetyczną prezentacją tematu niemieckich nazistowskich deportacji z ziem wcielonych do III Rzeszy.
Źródło - https://www.poznan.pl
