7 października 1981 - Samorządna Rzeczpospolita – uchwała programowa I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność w Gdańsku; w tym rozdział IV Samorządna Rzeczpospolita, a w nim Teza 21 – Samodzielne prawnie, organizacyjnie i majątkowo samorządy terytorialne muszą być rzeczywistą reprezentacją społeczności lokalnej

grudzień 1988 – powstanie Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” przy Lechu Wałęsie, a w jego ramach Komisji Samorządu Terytorialnego (w styczniu 1989 Komisja przygotowuje tezy negocjacyjne do zbliżających się rozmów „Okrągłego Stołu”)

6 lutego - 5 kwietnia 1989 – „Okrągły Stół” – brak porozumienia w sprawie samorządu terytorialnego

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I etap reformy:

29 lipca 1989 – inicjatywa Senatu; podjęcie prac nad ustawą o samorządzie terytorialnym

12 września 1989 – powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego – pełnomocnikiem rządu ds. reformy samorządu terytorialnego zostaje Jerzy Regulski (1989-90)

19 stycznia 1990 – przyjęcie przez Senat projektu ustawy o samorządzie terytorialnym

8 marca 1990 – uchwalenie przez Sejm ustawy o samorządzie terytorialnym

27 maja 1990 – wybory do rad gmin – pierwsze całkowicie wolne wybory w Polsce po II wojnie światowej

czerwiec 1990 – list ministra Jerzego Kołodziejskiego do kierowników urzędów rejonowych, zabraniający przekazywania zadań gminom

sierpień 1990 – Elbląg – spotkanie prezydentów miast polskich – powstała Grupa Organizacyjna ZMP

18-20 stycznia 1991 – Poznań – Kongres Restytucyjny Związku Miast Polskich

18 kwietnia 1991 r. w Warszawie – „Czarna procesja” z udziałem 200 przedstawicieli miast; wręczenie prezydium Sejmu „Memoriału o stanie polskich miast” przygotowanego przez ZMP

lipiec 1992 – premier Hanna Suchocka powołuje prof. Michała Kuleszę na pełnomocnika rządu ds. reformy administracyjnej

11-13 września 1992 – w Poznaniu I Ogólnopolska Konferencja Prezydentów, Burmistrzów i Wójtów (blisko 500 uczestników z ponad 400 gmin polskich); temat: rola samorządu terytorialnego w reformie państwa; udział premier Hanny Suchockiej; powstaje Komitet Organizacyjny Związku Gmin Wiejskich RP

25 listopada 1992 – wniosek w imieniu 24 miast do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie uchy­lenia przepisów uchwały Rady Ministrów nr 268 z 27 grudnia 1982 r., które spowodowały nieuzasadnione obciążenia finansowe niektórych miast i gmin; zwycięstwo w TK 12 paź­dziernika 1993 r. – orzeczenie Trybunału o niezgodności art. 36 ustawy „wprowadzającej” (w zakresie dot. zobowiązań z uchwały 268 Rady Ministrów) z Konstytucją RP

26 kwietnia 1993 – ratyfikacja przez prezydenta Lecha Wałęsę Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego (weszła w życie 1 marca 1994)

21 maja 1993 – Posiedzenie inauguracyjne powołanej przez premier Hannę Suchocką Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego

4 grudnia 1993 – Memoriał Związku Miast Polskich do posłów i senatorów RP w sprawie sytuacji finansowej gmin i nowej ustawy o finansowaniu gmin; Związek organizuje wspólne wystąpienie miast do TK

1994 – wycofanie się rządu W. Pawlaka z reform; maj 1994 – rezygnacja prof. M. Kuleszy (podczas III OKWBP w Poznaniu, po odebraniu Złotej Wstęgi Miast Polskich); (był potem pełnomocnikiem rządu J. Buzka ds. reformy administracyjnej w l. 1997-1999)

1994 – uchwalenie ustawy umożliwiającej gminom przejmowanie zadań (w tym szkół)

styczeń 1995 – wystąpienie prezesa ZMP w imieniu 400 miast i gmin do TK – zaskarżenie art. 4 ustawy o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych; wyrok TK: satysfakcja finansowa gmin – TK orzekł że samorządy na wypłatę dodatków mieszkaniowych muszą otrzymywać od rządu pełne uzupełnienie wydatków; TK nie wypowiedział się co do zasady odpowiedniości (na przyszłość werdykt TK niczego nie wyjaśnił)

luty 1995 – Komorniki – pierwsze w Polsce referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców na wywóz śmieci (0,79 zł. od osoby)

1 grudnia 1995 – wybór Jana Olbrychta, burmistrza Cieszyna, wiceprezesa ZMP na pierwszego w historii wiceprzewodniczącego CEMR, pochodzącego z Europy Środkowej

1 stycznia 1996 – ostateczne przejęcie przez gminy szkół podstawowych

1996 – wspólne wystąpienie gmin, miast, sejmików wojewódzkich i stowarzyszeń wójtów i bur­mistrzów z inicjatywy Związku Miast Polskich do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustawy z 4 lipca 1996 r. o zmianie ustaw, w tym ustawy o podatkach i opłatach lokalnych

2 kwietnia 1997 - Samorząd w Konstytucji RP (rozdział VII pt. Samorząd Terytorialny)

Program pilotażowy powiatów:

24 listopada 199 – uchwalenie ustawy o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych, tzw. ustawa „miejska” (weszła w życie 1 stycz­nia 1996 r., objęła 46 miast i 3 miejskie strefy usług publicznych (Nakło, Nowy Sącz, Polkowice); na mocy ustawy przekazano samorządom największych miast zadania i kompetencje z zakresu administracji rządowej (przyszłe kompetencje powiatów). Program pilotażowy wchodzi w życie 1 stycznia 1996

II etap reformy:

5 czerwca 1998 – uchwalenie ustaw: o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa

24 lipca 1998 – ustawa o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o administracji rządowej w województwie; ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa

11 października 1998 – pierwsze wybory rad powiatów i sejmików województw

20-22 listopada 1998 – Warszawa – Osuchów, Konferencja Samorządu Regionalnego (przygotowana przez ZMP; projekt statutu ZW RP)

23-24 listopada 1998 – Warszawa, Konferencja Powiatów Polskich (przygotowana przez ZMP; projekt statutu ZPP) 

1999 - 2015

8 października 1999 – petycja ogólnopolskich organizacji samorządowych do marszałka Sejmu w sprawie najważniejszych problemów legislacyjnych samorządu terytorialnego

17-18 maja 2001, Poznań – XIV Ogólnopolska Konferencja Wójtów, Burmistrzów, Prezydentów, Starostów i Marszałków z udziałem premiera Jerzego Buzka – „10 punktów premiera”

15 lutego 2002 - Sejm zdecydował o likwidacji gmin warszawskich – uchwalenie nowej ustawy o ustroju miasta st. Warszawy

20 czerwca 2002 – ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta

27 października 2002 – wybory samorządowe; wybory bezpośrednie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

14-16 maja 2003 – Zgromadzenie Ogólne Rady Gmin i Regionów Europy (CEMR) w Poznaniu (pierwszy raz poza „starą” Unią)

13 listopada 2003 – uchwalenie nowej ustawy o dochodach JST

1 stycznia 2002 – wchodzi w życie zmiana ustawy o Inspekcji Sanitarnej (odebranie powiatom sanepidów)

2003 – wyłączenie Policji ze struktur powiatowych – służb zespolonych 

1 maja 2004 – wejście Polski do Unii Europejskiej

2004 – Sejm zniósł „trzynastki” posłom i senatorom, wójtom, burmistrzom, prezydentom, starostom i marszałkom województw [ZMP w grudniu 2004 r. zwrócił się do Rzecznika Praw Obywatelskich z prośbą – popartą podpisami ponad 300 samorządowców – o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP (art. 32 w związku z art. 2) art. 1 i 4 ustawy z dnia 4 marca 2004 o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej.] 7 stycznia 2005 r Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił z wnioskiem w tej sprawie do Trybunału Konstytucyjnego; 21 lutego 2006 wyrok TK – „trzynastki” przywrócono

6 maja 2005 – Sejm uchwala ustawę o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach RP w Komitecie Regionów UE

13 marca 2007 - werdykt Trybunału Konstytucyjnego w sprawie oświadczeń majątkowych samo­rządowców (sankcja wygaśnięcia mandatu samorządowego z powodu niezłożenia w terminie oświadczenia majątkowego jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą proporcjonalności)

8-9 marca 2010, Poznań – Kongres 20.lecia Samorządu Terytorialnego z udziałem prezydenta Lecha Kaczyńskiego, marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego, wicemarszałka Senatu Marka Ziółkowskiego oraz b. premiera Tadeusza Mazowieckiego; 19 samorządowców otrzymuje Róże Franciszki Cegielskiej

5-6 marca 2015, Poznań – Kongres 25.lecia Samorządu Terytorialnego pod patronatem i z udziałem prezydenta RP Bronisława Komorowskiego i premier Ewy Kopacz; Kongres przyjmuje Przesłanie, zawierające docelową wizję Samorządnej Rzeczpospolitej; 13 osób i instytucji otrzymuje Srebrne podziękowanie za wieloletnie wsparcie samorządu terytorialnego

18 września 2015, Warszawa – konferencja CLRAE „30-lecie Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego: promocja polskich doświadczeń w zakresie reformy samorządu terytorialnego”

25 września 2015 - Sejm uchwala ustawę o związkach metropolitalnych, z uwzględnieniem poprawek Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego


2015 - 2020

Obrona samorządności

30 stycznia 2017 – do Sejmu wpływa poselski projekt ustawy o ustroju miasta stołecznego War­szawy. Już 1 lutego zostaje skierowany do pierwszego czytania (zakłada m.in. likwidację powiatu warszawskiego i powołanie nowej JST – Warszawy wraz z wianuszkiem 33 okolicznych miast i gmin) – zdecydowany sprzeciw samorządów i mieszkańców, w tym 6 referendów lokalnych 

luty 2017 - organizacje zrzeszające samorządy w Polsce przyjmują Kartę Samorządności; samorządowcy domagają się w niej, aby rządzący oraz stanowiący prawo przestrzegali i szanowali konstytucyjne zasady ustroju naszego państwa; w kolejnych miesiącach kilkaset samorządów różnych szczebli w całej Polsce przyjmuje Kartę Samorządności lub wyraża sprzeciw wobec zapowiadanych zmian prawa samorządowego w Polsce

2 marca 2017, Warszawa - Sejmowa debata samorządowa; ponad 200 samorządowców, parlamentarzystów oraz ekspertów bierze udział w debacie na temat przyszłości i roli samorządu terytorialnego w kontekście planowanych przez partię rządzącą reform 

16 marca 2017, Warszawa - sześć korporacji samorządowych organizuje Forum Samorzą­dowe; ponad półtora tysiąca samorządowców z całej Polski, przyjechało do Warszawy, by ustalić, w jaki sposób bronić się przed już wdrażanymi, a także planowanymi przez partię rządzącą zmianami

6 maja 2017, Warszawa – Marsz Wolności, zorganizowany przez korporacje samorządowe, two­rzące Samorządowy Komitet Protestacyjny, ruchy społeczne, związki zawodowe i partie polityczne

12 lipca 2017 – Prezydent RP Andrzej Duda odmawia podpisania ustawy o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych i przekazuje ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (wcześniej szefowie sześciu organizacji samorządowych, wchodzących w skład Strony Samo­rządowej KWRiST, wystosowali list do Prezydenta RP z wnioskiem o skierowanie nowelizacji ustawy o RIO do Trybunału Konstytucyjnego)

19 lipca 2017 – w Kancelarii Prezydenta RP inauguruje działalność Zespół ds. Przeglądu Prawa Samorządowego

5 czerwca 2018 – polscy samorządowcy przedstawiają delegacji CLRAE – Komitetu Monitorują­cego Przestrzeganie Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego przykłady łamania postanowień tej konwencji w naszym kraju

25 maja 2018 – Apel organizacji samorządowych do prezydenta Andrzeja Dudy o podjęcie niezbędnych działań dla przeciwdziałania recentralizacji i osłabianiu samorządu terytorialnego

14 stycznia 2019, Gdańsk – w wyniku ran zadanych przez zamachowca podczas finału Wielskiej Orkiestry Świątecznej Pomocy ginie prezydent Gdańska Paweł Adamowicz

18 stycznia 2019, Gdańsk, Sala BHP – Nadzwyczajne Zgromadzenie Ogólne ZMP – pożegnanie śp. Pawła Adamowicza, Prezydenta Gdańska

1 – 11 czerwca 2019, Gdańsk – Święto Wolności i Solidarności – obchody 30. rocznicy pierwszych, częściowo wolnych wyborów z 1989 r.

4 czerwca 2019, Gdańsk – podczas Święta Wolności i Solidarności setki samorządowców z całego kraju uchwalają i podpisują „21 tez dla Polski”, w których domagają się przede wszystkim wzmocnienia pozycji samorządów w ustroju państwa

31 sierpnia 2019, Gdańsk – debata „Przyszłość samorządów” i ogłoszenie „21 postulatów polskich samorządów”

Marzec-maj 2020 – sprzeciw środowiska samorządowego i ogólnopolskich korporacji samorządowych wobec pomysłu partii rządzącej dotyczącego organizacji wyborów prezydenta RP 10 maja 2020 w warunkach pandemii Covid19


Obywatelski projekt nowelizacji ustawy o dochodach JST / finanse samorządowe

kwiecień 2012 r. – początek prac nad samorządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o dochodach JST

20 lipca 2012, Warszawa – konferencja prasowa – inauguracja kampanii „Stawka większa niż 8 mld”, akcja zbierania podpisów pod obywatelskim projektem ustawy

27 września 2012, Warszawa - przemarsz z Placu Trzech Krzyży do Sejmu - zebrano ponad 300 tys. podpisów obywateli pod projektem ustawy o zmianie ustawy o dochodach JST, samorządowcy zanieśli podpisy i projekt ustawy do kancelarii Sejmu - koniec I etapu kampanii „Stawka większa niż 8 mld”

20 listopada 2012 – kampania „Stawka większa niż 8 mld” – spotkanie szefów ogólnopolskich organizacji samorządowych z premierem RP Donaldem Tuskiem 

6 grudnia 2012 - pierwsze czytanie obywatelskiego projektu nowelizacji ustawy o dochodach JST w Sejmie; projekt przedstawił Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP, pełnomocnik Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej; sprzeciw resortu finansów; projekt w zamrażarce

25 listopada 2015 - drugi raz prezentowany jest w Sejmie obywatelski projekt zmiany ustawy o dochodach JST; posłowie zdecydowali o jego dalszym procedowaniu i skierowali go do prac w komisjach; sprzeciw resortu finansów; projekt w zamrażarce

17 lipca 2019 – sześć organizacji tworzących Stronę Samorządową KWRiST przedstawia opracowany przez ZMP raport Stan finansów JST, na podstawie danych resortu finansów z lat 2004-2018; raport jest przedmiotem debaty na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i ST; strona rządowa zapowiada prace nad reformą systemu finansów samorządowych

8 stycznia 2020 – Senacka Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej jednogłośnie postanowiła podjąć prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych, zgłoszonym przez Stronę Samorządową KWRiST (projekty „unijne”)

2 marca 2020 - Debata na temat stanu finansów samorządowych, zorganizowana przez senacką Komisję Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Związek Miast Polskich


Reforma oświaty / finansowanie oświaty

2 czerwca 2016, Warszawa - Ogólnopolska Samorządowa Debata Oświatowa zorganizowana przez sześć ogólnopolskich korporacji samorządowych z udziałem minister Anny Zalewskiej

12 grudnia 2016, Warszawa - społeczne wysłuchanie publiczne ustawy Prawo oświatowe wraz z przepisami wprowadzającymi, zorganizowane przez ogólnopolskie organizacje gmin i powiatów oraz organizacje społeczne

14 grudnia 2016 – Sejm przyjmuje ustawy zmieniające ustrój oświatowy; zmieniona zostaje struktura szkół w Polsce. W miejsce istniejących 6-letnich szkół podstawowych oraz 3-letnich gimnazjów i 3-letnich liceów ogólnokształcących wprowadzone zostają 8-letnie szkoły podstawowe, 4-letnie licea ogólnokształcące, 5-letnie technika i dwustopniowe szkoły branżowe. Gimnazja są likwidowane. Zmiany rozpoczęły się od roku szkolnego 2017/2018

14 grudnia 2016 - ogólnopolskie organizacje gmin i powiatów zwracają się do prezydenta Andrzeja Dudy o niepodpisywanie uchwalonej 14 grudnia przez Sejm ustawy Prawo oświatowe wraz z przepisami wprowadzającymi; 9 stycznia 2017 r. prezydent Andrzej Duda podpisuje ustawy reformujące system szkolny w Polsce

11 kwietnia 2019, Warszawa – II Samorządowa Debata Oświatowa z udziałem ponad 300 samo­rządowców; 6 korporacji samorządowych przedstawia opracowany przez ZMP Raport o finanso­waniu oświaty w Polsce w latach 2004-2018; w październiku 2019 Raport jest przedmiotem debaty podczas Komisji Wspólnej Rządu i ST; minister edukacji narodowej ignoruje postulaty samorządów

Wynagrodzenia samorządowców

15 maja 2018 - rozporządzenie RM w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych, zaskarżone przez samorządy Gliwic, Pucka i Rzeszowa do Trybunału Konstytucyjnego (wy­stą­pienia do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów rozporządzenia z Konstytucją RP, Europejską Kartą Samorządu Lokalnego, przepisami ustawy o pracownikach samorządo­wych i ustawy o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej w Komitecie Regionów UE)

30 stycznia 2019 - Przygotowany przez Związek Miast Polskich projekt nowelizacji ustawy o pracownikach samorządowych zmieniający zasady wynagradzania osób kierujących polskimi samorządami składa na ręce współprzewodniczącego Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego ze strony rządowej, Pawła Szefernakera prezes ZMP Zygmunt Frankiewicz