Zwrot ku „zielonej gospodarce”, stał się zjawiskiem globalnym i opiera się na bardziej efektywnym wykorzystaniu energii oraz stopniowym zastępowaniu paliw kopalnych czystymi źródłami energii.
Przed samorządami staje poważne wyzwanie – w jaki sposób skutecznie ją przeprowadzić? Obserwowany w ostatnich latach kryzys na rynku energetycznym pokazał, że bezpieczeństwo energetyczne należy traktować jako priorytet.
Jednym ze sposobów na zapewnienie takiego bezpieczeństwa są inicjatywy wpisujące się w energetykę obywatelską. Polegają one na aktywnym uczestnictwie w rynku energetycznym podmiotów niezwiązanych z energetyką zawodową – m.in. jednostek samorządu terytorialnego, spółdzielni mieszkaniowych, społeczności sąsiedzkich, czy też małych i średnich przedsiębiorców.
Celem energetyki obywatelskiej jest zapewnienie społeczeństwu pełnego uczestnictwa w rynku energetycznym – wytwarzaniu energii, jej dystrybucji, obrocie nią oraz jej magazynowaniu. Postulaty te nie wynikają tylko z pobudek klimatycznych, ale również finansowych. Pieniądze przeznaczane na energię (cieplną i elektryczną) w ramach energetyki obywatelskiej zostają w lokalnych społecznościach.
Od czego więc zacząć? Jak wykorzystać technologie OZE w dążeniu do niezależności energetycznej? Jakie wyzwania wiążą się z założeniem formy organizacyjno-prawnej energetyki obywatelskiej? O tym mówiono 9 listopada podczas otwartego webinaru dla samorządów.
„Energetyka obywatelska to system, w którym osoby prywatne, organizacje, instytucje i przedsiębiorstwa spoza sektora energetycznego biorą czynny udział w wytwarzaniu, przesyle i zarządzaniu energią. To lokalna i małoskalowa produkcja energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych oraz wykorzystywanie rozwiązań podnoszących efektywność energetyczną. Energetyka obywatelska to także uczestnictwo lokalnych społeczności w większych projektach OZE. To również budowanie lokalnych alternatyw dla scentralizowanego i zdominowanego przez wielkie spółki systemu energetycznego.” (Źrodło: CEE Bankwatch Network (2015), Energetyka obywatelska, przewodnik dla samorządów, po inwestycjach w odnawialne źródła energii i efektywności energetycznej).
- Energetyka obywatelska ma stanowić alternatywę dla tradycyjnego systemu energetycznego opierającego się na scentralizowanej produkcji energii w nielicznych elektrowniach o dużej mocy, spalających paliwa kopalne lub wykorzystujących energetykę jądrową – mówił podczas webinaru Tymoteusz Mądry, radca prawny Aspiratio Legal.
- Rosnąca świadomość zmian klimatycznych, jak również następujące kryzysy energetyczne ujawniły istotne wady tradycyjnej energetyki, a więc dużą podatność na zakłócenia łańcucha dostaw, uzależnienie od wyczerpujących się paliw kopalnych, a także wysoką emisyjność wpływającą na zmiany klimatu oraz awaryjność systemu przesyłowego.
Tymczasem energetyka obywatelska zapewnia realizację postulatu zrównoważonego rozwoju systemu energetycznego oraz zwiększenia partycypacji obywateli (konsumentów) w systemie energetycznym. Wspiera współpracę na poziomie lokalnym, niesie korzyści wizerunkowe dla gminy, a dodatkowo może ograniczać ubóstwa energetycznego.
Jaka może być rola gminy w tego typu przedsięwzięciu? Gmina może występować jako inicjator oraz członek inicjatywy energetyki obywatelskiej. Gdy zakładana inicjatywa ma składać się wyłącznie z mieszkańców - rola gminy polega zazwyczaj na roli inicjatora i mentora. Wówczas gmina pomaga w zakresie przekazywania know-how oraz w zespalaniu lokalnej społeczności; może również zapewnić danej grupie usługi konsultingowe.
- Ceny energii rosną i muszą rosnąć. Era taniej energii węglowej skończyła się – mówił ekspert.- A skoro samorządy myślą o optymalizacji kosztów, muszą zwrócić się ku energetyce obywatelskiej i ku odnawialnym źródłom energii.
Wśród zasadniczych korzyści wynikających z inwestycji w instalacje OZE, T. Mądry – obok obniżenia kosztów energii - wymienił możliwość wytwarzania energii elektrycznej oraz cieplnej (instalacje kogeneracyjne) oraz możliwość odpowiedzi na nadchodzące obciążenia zw. z przeciwdziałaniem zmianom klimatu. Takie rozwiązania stwarzają ponadto możliwość elastycznego zarządzania popytem i podażą energii (magazyny energii, większa liczba odbiorców). Instalacje OZE to także budowa wizerunku samorządu nowoczesnego, otwartego, troszczącego się o środowisko, co przekłada się na jakość życia mieszkańców.
Dla samorządów kluczowe jest poszukanie odpowiedzi na pytanie, w jaki do tego zagadnienia podejść? Tu warto zastanowić się, jakie aktywa, atuty może wykorzystać gmina przy OZE, aby osiągnąć optymalizację energetyczną.
- Na nieruchomościach posiadanych przez gminę mogą zostać posadowione panele fotowoltaiczne oraz inne rodzaje instalacji OZE – zwracał uwagę podczas webinaru Tomasz Marzec z Wydziału Prawa i Administracji UAM.- Gminy, jako podmioty o dużym zużyciu energii, mogą dużo zaoszczędzić na autokonsumpcji energii elektrycznej. Z kolei dzięki magazynom energii można równoważyć „skokowe” zapotrzebowanie na energię. To jednak póki co rozwiązanie przyszłościowe, technologia kosztowna i dopiero wdrażana.
Aby faktycznie zoptymalizować koszty energii, kluczowe jest zwrócenie uwagi na dwa aspekty przyszłej inwestycji: technologię oraz moc instalacji (kluczowe – warunki techniczno-przyrodnicze, zapotrzebowanie, kapitał, którym dysponujemy) oraz wybór właściwego modelu prawno – biznesowego.
Podczas webinaru omówione zostały szczegółowo formy organizacyjno-prawne energetyki obywatelskiej opisane w polskim prawie. Są to:
- Prosument energii odnawialnej
- Prosument zbiorowy energii odnawialnej
- (Prosument wirtualny energii odnawialnej)
- Spółdzielnia energetyczna
- Klaster energii
- Obywatelska społeczność energetyczna.
Można się z nimi zapoznać w załączonej prezentacji. W prezentacji znajduje się także omówienie programów finansowania energetyki obywatelskiej oraz działań, jakie można podjęć, aby zwiększyć szanse na uzyskanie dofinansowania.
