24 sierpnia 1991 roku Rada Najwyższa Ukraińskiej SSR, na wieść o puczu Janajewa w Moskwie, zdecydowała się ogłosić niepodległość, wyłamując się tym samym z granic radzieckiego imperium, którego krwawa polityka doprowadziła do ludobójstwa na niespotykaną nigdzie indziej skalę. Uchwalenie w tym dniu Deklaracji Niepodległości Ukrainy stanowi jedną z najpiękniejszych kart w dziejach ukraińskiego narodu.

24 sierpnia 1991 r. Ukraina proklamowała niepodległość, a kilka miesięcy później – wraz z Rosją i Białorusią – doprowadziła do rozwiązania ZSRR.

Deklaracja Niepodległości zapoczątkowała zmiany

Ustawa została przyjęta w następstwie zamachu stanu w Moskwie dokonanego 19 sierpnia 1991 roku, kiedy twardogłowi komunistyczni przywódcy Związku Radzieckiego próbowali przywrócić kontrolę Komitetu Centralnego KPZR nad całym ZSRR. W odpowiedzi (podczas specjalnej, 11-godzinnej, sobotniej sesji plenarnej) Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR w przeważającej większości zatwierdziła Deklarację Niepodległości. Tekst został w dużej mierze spisany w nocy z 23 na 24 sierpnia.

Ukraińscy komuniści poczuli się zmuszeni poprzeć deklarację niepodległości, aby zdystansować się od zamachu stanu.

Tego samego dnia (24 sierpnia) parlament wezwał do przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum w sprawie poparcia dla Deklaracji niepodległości. Parlament opowiedział się również za utworzeniem Gwardii Narodowej Ukrainy i przekazał sobie jurysdykcję nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy.

W następnych dniach przyjęto szereg uchwał i dekretów: nacjonalizację całego majątku Komunistycznej Partii Ukrainy i przekazanie go Radzie Najwyższej oraz radom lokalnym; amnestię dla wszystkich więźniów politycznych; zawieszenie wszystkich działań KPU i zamrożenie jej aktywów oraz kont bankowych do czasu oficjalnego dochodzenia w sprawie możliwej współpracy z moskiewskimi puczystami; powołanie komisji śledczej w sprawie zachowania najwyższych urzędników Ukraińskiej SRR podczas zamachu stanu; oraz powołanie komitetu do spraw wojskowych związanych z utworzeniem Ministerstwa Obrony Ukrainy.

26 sierpnia 1991 r. stały przedstawiciel Ukraińskiej SRR przy ONZ Hennadij Udowenko poinformował biuro Sekretarza Generalnego ONZ, że jego stała misja w tym zgromadzeniu międzynarodowym, którego Ukraińska SSR była – obok ZSRR – od pierwszego dnia pełnoprawnym członkiem-założycielem, powinna zostać oficjalnie przekształcona na reprezentanta Ukrainy. Tego samego dnia komitet wykonawczy miasta Kijowa zagłosował za usunięciem wszystkich pomników komunistycznych bohaterów z miejsc publicznych, w tym pomnika Lenina na centralnym Placu Rewolucji Październikowej. Komitet wykonawczy zdecydował także, że duży plac w centrum Kijowa zostanie przemianowany na Majdan Nezałeżnosti (Plac Niepodległości), podobnie jak centralna stacja metra pod nim.

Dwa dni później gotowość do służby w Gwardii Narodowej zadeklarowało ponad 200 000 mieszkańców Lwowa i obwodu lwowskiego.

Referendum niepodległościowe i upadek ZSRR

W referendum niepodległościowym 1 grudnia 1991 r. ludność Ukrainy wyraziła szerokie poparcie dla Deklaracji niepodległości, z ponad 90% głosów za i 82% frekwencją. Referendum odbyło się tego samego dnia, co pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie w Ukrainie; wszystkich sześciu kandydatów na prezydenta popierało niepodległość i prosiło wyborców o głosowanie „tak”. Powodzenie referendum zakończyło wszelkie możliwości utrzymania Związku Radzieckiego jako całości, nawet na ograniczoną skalę.

Tydzień po wyborach nowo wybrany prezydent Łeonid Krawczuk dołączył do swojego rosyjskiego i białoruskiego odpowiednika, podpisując Porozumienie białowieskie, w którym stwierdzono, że Związek Radziecki przestał istnieć. Oficjalnie państwo związkowe zostało rozwiązane 26 grudnia.

Dzień Niepodległości obchodzony jest w Ukrainie od 24 sierpnia 1992 roku.

Rosja uznała niepodległość Ukrainy

Polska i Kanada były pierwszymi krajami na świecie, które uznały niepodległość Ukrainy, oba w dniu 2 grudnia 1991 r. Tego samego dnia (2 grudnia) podczas wieczornej emisji programu telewizyjnego Wiesti poinformowano, że prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn również uznał niepodległość Ukrainy.